Pracownicy warsztatów samochodowych, stacji diagnostycznych ze względu na konieczność uruchamiania i utrzymania w ruchu silników są narażeni na szkodliwe spaliny.

Zmniejszenie zagrożenia przez rozrzedzenie stężenia zanieczyszczeń w powietrzu wewnętrznym w wyniku doprowadzenia w rejon stanowisk pracy powietrza zewnętrznego nie jest jednak wystarczające. Szkodliwymi gazami spalinowymi są przesiąknięte ubrania personelu, wyposażenie pomieszczeń, a także przegrody budowlane. W takiej sytuacji dopływ świeżego powietrza nie będzie zadowalającym rozwiązaniem. Jednakże mechaniczny nawiew powietrza nie wyczerpuje wszystkich koniecznych działań – w okresie chłodnym i zimnym powietrze zewnętrzne powinno być podgrzewane, aby nie spowodować wyziębienia pomieszczeń, chorób u pracowników i strat energii cieplnej w pomieszczeniach ogrzewanych przez instalacje grzewcze. Dodatkowym problemem związanym z przepływem nawiewanego powietrza jest możliwość powstawania stref podciśnienia przy rurach wydechowych, co w konsekwencji, zamiast poprawić bezpieczeństwo pracy, obniży je. Dlatego też stosowanie odciągów spalin odprowadzających je bezpośrednio z rury wydechowej pojazdu jest rozwiązaniem nie tylko nowoczesnym, ale przede wszystkim niezbędnym w celu zapewnienia zdrowych i bezpiecznych warunków pracy. Niektóre z takich systemów omówiono pokrótce w niniejszym artykule.

Wymagania prawne
Zgodnie z Rozporządzeniem w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy [7] w pomieszczeniach pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia, powinna być zapewniona taka wymiana powietrza, aby nie były przekraczane wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń tych substancji (§30.2). Urządzenia lub ich części, z których mogą wydzielać się szkodliwe gazy, pary lub pyły, powinny być zhermetyzowane. W razie niemożliwości zastosowania takiego rozwiązania, urządzenia te powinny być wyposażone w miejscowe wyciągi (§ 30.2).

Wymagania dotyczące wprost odciągów spalin emitowanych przez pojazdy zamieszczono w §14 Rozporządzenia dotyczącego stanowisk obsługowych i naprawczych w pomieszczeniach zajezdni autobusowych [4]: w sytuacji, gdy wykonywane są czynności przy pojazdach z silnikami spalinowymi wymagające utrzymywania silnika w ruchu, stanowiska powinny być wyposażone w urządzenia do odciągu spalin z rur wydechowych pojazdów.

W odniesieniu do stacji kontroli pojazdów w §15 Rozporządzenia [5], stwierdza się, że w skład wyposażenia technologicznego stanowiska kontrolnego powinny wchodzić m.in.:
• wentylacja naturalna oraz mechaniczna nawiewno-wywiewna, zapewniająca dodatkową awaryjną wymianę powietrza, przy czym stanowisko kontrolne powinno być wyposażone w alarmowy czujnik niedopuszczalnego poziomu stężenia tlenku węgla, który automatycznie uruchamia tryb awaryjny wentylacji,
• indywidualne wyciągi spalin z końcówkami na rury wydechowe, o wydajności dostosowanej do rodzajów badanych pojazdów,
• ogrzewanie pomieszczenia,
• alarmowy czujnik nadmiernego poziomu gazu płynnego i ziemnego w stacji kontroli pojazdów przeprowadzającej badania pojazdów przystosowanych do zasilania gazem.

We wcześniejszej wersji tego Rozporządzenia [6] widniał zapis, zgodnie z którym wymagana była co najmniej sześciokrotna wymiana powietrza w ciągu godziny (usunięty z rozporządzenia z roku 2006 [5]).

Rys. 1. Stacjonarny odsysacz spalin w wersji pojedynczej i podwójnej (zdj. KLIMAWENT)

Rodzaje odciągów spalin
Odciągi spalin służą do wytworzenia podciśnienia przy wylocie spalin z rury wydechowej. Podczas ich stosowania konieczne jest zapewnienie całkowitej szczelności takiego systemu, począwszy od ssawki nakładanej na końcówkę rury wydechowej poprzez elastyczny przewód wyciągowy. Odprowadzane spaliny są usuwane na zewnątrz obiektu za pomocą indywidualnego systemu wywiewnego w małych warsztatach i stacjach obsługi lub systemu zbiorczego w większych obiektach z wieloma stanowiskami obsługi i naprawy pojazdów.

Rozwiązania techniczne odciągów spalin są dobierane w zależności od wielkości warsztatu i liczby niezbędnych punktów wyciągu spalin. Odciągi miejscowe muszą być także dostosowane do rodzaju obsługiwanego pojazdu (osobowy, dostawczy, ciężarowy), a ssawki łączące odciąg z rurą wydechową pojazdu – do różnego ich zakończenia [9].

Stosuje się następujące rozwiązania konstrukcyjne odciągów spalin [3]:
• wiszące proste (pojedyncze i podwójne),
• wiszące bębnowe,
• instalacje kanałowe podpodłogowe,
• instalacje kanałowe podsufitowe (nadpodłogowe)

Odciągi spalin można też podzielić na:
• stacjonarne,
• mobilne:
– przenośne (przestawne),
– przejezdne.

Przejezdne odciągi spalin są stosowane w warsztatach, w których podczas badania układu jezdnego na ścieżce diagnostycznej, pojazd znajduje się w ruchu.

W małych warsztatach ze stanowiskami stacjonarnymi stosowane są:
• indywidualne odciągi proste pojedyncze i podwójne
• indywidualne odciągi bębnowe

W wielostanowiskowych stacjach obsługi i warsztatach znajdują zastosowanie takie systemy, jak:
• centralna instalacja odprowadzająca spaliny za pomocą wspólnego systemu przewodów wentylacyjnych, do których są podłączane punkty odciągowe,
• system szynowy, pozwalający na pracę w większych halach i przy dużej ilości stanowisk naprawczych [9].

Do oddzielnej kategorii można zaliczyć odciągi o specjalnych zastosowaniach, np. dla pojazdów ratowniczo-gaśniczych.

Rys. 2. Odsysacz bębnowy, zdj. a) KLIMAWENT

Budowa i działanie odciągów spalin Pojedynczy i podwójny odciąg spalin (...)

Bębnowy odciąg spalin (...)

Odciąg przejezdny (...)

Odciąg przenośny (przestawny) (...)

System podpodłogowy (...)

Odciągi dla pojazdów ratowniczo-gaśniczych (...)

Rys. 4. Hale warsztatowe z zastosowanym szynowym odciągiem spalin zdj. a) KLIMAWENT

Wymiarowanie odciągów spalin
Na podstawie zaleceń Instytutu Transportu Samochodowego można określić niezbędny strumień objętości spalin usuwany przez odciągi oraz minimalną średnicę przewodu odprowadzającego spaliny – Tabela 1. Minimalna odporność termiczna przewodów odciągów i urządzeń mocujących wyciąg do rury wydechowej powinna wynosić 150°C [11].

Drugim źródłem informacji dotyczących wymiarowania odciągów spalin są wytyczne European Garage Equipment Association EGEA (Europejskie Stowarzyszenie Wyposażenia Warsztatów) w sprawie odciągów spalin pt. „Wyciągi i systemy filtracji”.

EGEA powstało w 1980 roku i skupia 12 krajowych organizacji zawodowych związanych z wyposażeniem warsztatów oraz sprzętem diagnostycznym. Z Polski członkiem EGEA jest Stowarzyszenie Techniki Motoryzacyjnej.

Minimalny wymagany strumień objętości spalin usuwanych przez odciąg miejscowy można policzyć ze wzoru (1) [10]:

V = V_h · n ·0,0363 · 1,25 (m³/h) (1)

gdzie:
V – strumień objętości spalin usuwanych przez odciąg [m³/h],
V_h – pojemność skokowa testowanego pojazdu [l],
N – testowa prędkość obrotowa silnika pojazdu [obr/min],
0,0363 – przelicznik,
1,25 – współczynnik zwiększający wydajność odciągu spalin w stosunku do maksymalnej ilości emitowanych spalin przez pojazd.

Przykładowe strumienie usuwanych spalin zgodne z wytycznymi EGEA zamieszczono w tabeli 2.

Rys. 6. Podpodłogowy odciąg spalin (zdj. NORFI)

LITERATURA
[1] http://www.nederman.com.pl/produkty/exhaust/M.htm
[2] KASZYŃSKI J.: Informacja o produktach firmy CTW Klimawent.
[3] KOWALEWSKI A.: Wyciągi spalin w warsztatach samochodowych. http://www. warsztat.pl/pl/artykul/8528/wyciagi-spalin/0
[4] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 marca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w komunikacji miejskiej oraz autobusowej komunikacji międzymiastowej, DzU 2002.37.341.
[5] Rozporządzenie Ministra Transportu i Budownictwa z dnia 10 lutego 2006 r. w sprawie szczegółowych wymagań w stosunku do stacji przeprowadzających badania techniczne pojazdów, DzU 2006.40.275.
[6] Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 7 września 1999 r. w sprawie szczegółowych wymagań w stosunku do stacji kontroli pojazdów, DzU 1999.81.918
[7] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 listopada 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy, DzU 2004.246.2468
[8] www.klimawent.com.pl
[9] www.norfi.pl
[10] www.sosnowski.p
l [11] Wyciągi spalin. www.precyzja.pl