Z uwagi na specyfikę pracy sal operacyjnych i ich miejsce w obiektach służby zdrowia bardzo ważne jest prawidłowe ich zaprojektowanie zarówno pod względem architektonicznym, jak również instalacyjnym.

Pomieszczenia wykonywania zabiegów z zakresu kardiologii inwazyjnej (np. koronarografia – obrazowanie naczyń za pomocą środka kontrastującego, angiografia tętnic wieńcowych, cewnikowanie naczyń) powinny być odpowiednio dostosowane pod względem technicznym do stosowanej aparatury. Należy zauważyć, że sale zabiegowo-operacyjne kardiologii inwazyjnej, o których mowa poniżej, nie są kardiologicznymi salami operacyjnymi, w których wykonuje się zabiegi interwencyjne typu wszczepianie pomostów aortalno-wieńcowych. Dla sal operacyjnych wymagających operacyjnych zabiegów interwencyjnych, w zależności od wykonywanych w nich procedur medycznych, należy stosować się do wymagań dla sal operacyjnych ogólnych lub sal operacyjnych wysokoaseptycznych. 

Z uwagi na wykonywanie w salach zabiegowo-operacyjnych kardiologii inwazyjnej obrazowania radiologicznego, przegrody budowlane (ściany, drzwi) pomieszczenia zabiegowego powinny posiadać zabezpieczenie w postaci płyt ołowianych przed przedostawaniem się na zewnątrz promieniowania rentgenowskiego.

Instalacja elektryczna powinna być zrealizowana w wykonaniu zasilania bezprzerwowego instalacji oświetleniowych i instalacji zasilających aparaturę medyczną zgodnie z obowiązującymi przepisami. Przed pomieszczeniem sali zabiegowo-operacyjnej zaleca się zainstalować sygnalizator optyczny typu „zabieg − nie wchodzić”.

Instalacja gazów medycznych przeznaczona dla sali zabiegowooperacyjnej powinna być wyposażona przynajmniej w niezbędne punkty poboru (tlen, sprężone powietrze medyczne, próżnia).

Pomieszczenie powinno być łatwe do utrzymania higieny, a użyte materiały powinny umożliwiać dezynfekcję ich powierzchni. Posadzka powinna być antyelektrostatyczna. Stosowane materiały budowlane powinny posiadać certyfi katy i atesty określone w prawie budowlanym. Zastosowane materiały budowlane powinny być trwałe, o odpowiedniej izolacyjności cieplnej i akustycznej, bezpieczne pod względem pożarowym i higienicznym. W obszarze sali zabiegowo-operacyjnej należy przewidzieć m. in. przestrzeń na sterownię, pomieszczenie przygotowania personelu, pomieszczenie techniczne aparatury. Pomiędzy sterownią a salą powinna być umieszczona przegroda przeźroczysta umożliwiająca personelowi dobrą widoczność pacjenta i aparatury (rys. 1.).

Rys. 1. Pomieszczenia koronarografi i [4]: a) sala operacyjno – zabiegowa; b) sterownia

W salach zabiegowo-operacyjnych kardiologii inwazyjnej należy zapewnić warunki, które: 

• zminimalizują ryzyko zakażenia pacjenta podczas wykonywanego zabiegu,
• zapewnią komfort pracy personelowi,
• zapewnią poczucie komfortu pacjentowi,
• umożliwią sprawne działanie zastosowanej aparatury.

Biorąc pod uwagę fakt, że do elementów środowiska wewnętrznego zaliczane jest powietrze, będące jedną z dróg przenoszenia zakażeń, stąd też dla tego typu pomieszczeń konieczne jest zastosowanie specjalistycznych instalacji klimatyzacji – wentylacji. Wiele zabiegów wykonywanych jest bez znieczulenia ogólnego, zatem pacjent może czuć się niekomfortowo w przypadku nieodpowiednio wytworzonego klimatu wewnętrznego.

Z uwagi na bezpieczeństwo pacjentów poddawanych zabiegom inwazyjnym należy skłaniać się raczej ku zastosowaniu instalacji klimatyzacji – wentylacji zapewniającej wysoki standard jakości powietrza, analogicznej do stosowanej dla sal operacyjnych aseptycznych. [4].

Klimatyzacja – wentylacja pomieszczeń angiografi i i koronarografi i powinna być realizowana poprzez instalację nawiewno – wywiewną. Zalecana jest trzystopniowa filtracja powietrza G4, F7, H13. Centrala powinna być wyposażona w: nagrzewnicę, chłodnicę, wymiennik ciepła (np. płytowy krzyżowy wymiennika ciepła), sekcję wentylatorową i sekcję tłumienia. Dodatkowym atutem jest wyposażenie centrali w nawilżacz powietrza.

Centrala w wykonaniu higienicznym (rys. 2.) oraz przewody powinny być tak skonstruowane, aby umożliwiać ich czyszczenie i dezynfekcję. W przewodach wentylacyjnych należy zainstalować drzwiczki rewizyjno-wyczystne.

Dopuszczalny poziom hałasu pochodzący z instalacji klimatyzacji – wentylacji w pomieszczeniu zabiegowym nie powinien przekraczać krzywej granicznej NR 30 (rys. 3.), dzięki czemu warunki akustyczne pomieszczenia nie będą uciążliwe podczas wykonywania badań i zabiegów medycznych oraz umożliwią utrzymanie łączności głosowej pomiędzy personelem a pacjentem.

Instalacja powinna umożliwiać regulację temperatury powietrza wewnętrznego w zakresie 18÷25°C przez cały rok, również w okresie skrajnych wartości temperatury zewnętrznej. W praktyce najczęściej personel i pacjenci preferują temperaturę powietrza w granicach 22°C. Kierunek przepływu powietrza nie powinien odbywać się od strony głowy pacjenta przez pole operacyjnozabiegowe. Prędkość przepływu powietrza przez pole operacyjno – zabiegowe nie powinna powodować wychłodzenia organizmu i uczucia przytłoczenia, ale jednocześnie powinna być na tyle duża, by wypierać zanieczyszczenia z tego obszaru. Zalecany zakres prędkości mieści się w granicach 0,25÷0,4 m/s, w zależności od sposobu rozdziału powietrza. Wymagane nadciśnienie w pomieszczeniu zabiegowym względem otoczenia powinno wynosić 15÷30 Pa, co zapobiega przenikaniu zanieczyszczeń z otoczenia do sali operacyjno-zabiegowej. Utrzymanie właściwego nadciśnienia w pomieszczeniu wymaga zastosowania czujnika różnicy ciśnień. Krotność wymian w pomieszczeniu operacyjno- zabiegowym powinna być nie mniejsza niż 8 h-1, natomiast w sterowni powinna być taka, jak dla pomieszczeń rtg [4].

Instalacja klimatyzacji – wentylacji obsługująca pomieszczenie techniczne, powinna zapewnić takie warunki środowiska, jakie wymagane są przez producenta urządzenia medycznego. Pomieszczenie techniczne można dodatkowo wyposażyć w niezależny klimatyzator awaryjny. 

Sale operacyjne hybrydowe

(...)

Sale operacyjne wysokoaseptyczne

(...)

Podsumowanie

Projektowanie sal operacyjnych jest zagadnieniem interdyscyplinarnym, wymagającym wykonania wielu projektów branżowych. Koncepcja sali operacyjnej powinna być bardzo dokładnie przeanalizowana, a ewentualne uwagi dotyczące działania i wyposażenia sali powinny być uwzględnione już na etapie projektowania, dzięki czemu uniknie się wielu kosztownych zabiegów, w celu osiągnięcia funkcjonalności i używalności tego pomieszczenia. Niektóre, nieuwzględnione i popełnione podczas budowy sali operacyjnej błędy mogą wręcz uniemożliwić w późniejszym czasie osiągnięcie zamierzonego efektu bez poniesienia dodatkowych, wysokich nakładów finansowych. Niestety, w rzeczywistych warunkach polskiej służby zdrowia, często projekty wykonywane są w pośpiechu, a wówczas bardzo łatwo o nieuwzględnienie wszystkich danych koniecznych do zapewnienia oczekiwanej i wymaganej funkcjonalności sali.

Z uwagi na zapewnienie funkcjonalności sali operacyjnej personel medyczny, który będzie tę salę użytkował, powinien określić: dokładne przeznaczenie sali operacyjnej (jakie zabiegi będą wykonywane), jaką aparaturę i urządzenia medyczne będzie wykorzystywał na sali oraz jakie są jego oczekiwania dotyczące przyszłego funkcjonowania sali operacyjnej.

mgr inż. Krzysztof KAISER
specjalista w zakresie eksploatacji
szpitalnych instalacji technologicznych,
w tym instalacji wentylacji i klimatyzacji

LITERATURA:

[1] GREGOROWICZ – WARPAS D., PAŁUBICKA A., WOLSKI A., KAISER K.: Czyste powietrze w salach operacyjnych. Zeszyt 4. Materiały szkoleniowe. Polskie Stowarzyszenie Pielęgniarek Epidemiologicznych. Wrocław 2005.

[2] KAISER K.: Filtry powietrza w szpitalnych instalacjach klimatyzacji i wentylacji. cz. 1. Rynek Instalacyjny. nr 3/2012. str. 38–43.

[3] KAISER K.: Filtry powietrza w szpitalnych instalacjach klimatyzacji i wentylacji. cz. 2. Rynek Instalacyjny. nr 4/2012. str. 86–92.

[4] KAISER K.: Klimatyzacja – wentylacja pomieszczeń angiografi i i rezonansu magnetycznego. TCHiK. nr 6/2011. str. 307–310.

[5] KAISER K.: Klimatyzacja – wentylacja sal operacyjnych. TCHiK. nr 4/2015. str. 118–126.

[6] KAISER K.: Stropy laminarne w układach klimatyzacji – wentylacji sal operacyjnych. Ch&K 6/2015. str. 86–91.

[7] KAISER K.: Wentylacja i klimatyzacja laboratoriów. Wyd. I. Wyd. Grupa MEDIUM. Warszawa 2014.

[8] KAISER K.: Wentylacja i klimatyzacja. Wymagania prawne, projektowanie, eksploatacja. Wyd. Masta. Gdańsk 2015.

[9] KAISER K.: Wpływ wentylacji sal operacyjnych, wybudzeniowych i pomieszczeń zabiegowych na zanieczyszczenie powietrza anestetykami wziewnymi. Ch&K 5/2015. str. 71–75.

[10] KAISER K.: Zakażenia szpitalne przenoszone drogą powietrzną – wkład nowoczesnych instalacji klimatyzacji – wentylacji sal operacyjnych w obniżanie ryzyka zakażeń. cz. 1. TCHiK. nr 9/2006. str. 346–354. [11] KAISER K.: Zakażenia szpitalne przenoszone drogą powietrzną – wkład nowoczesnych instalacji klimatyzacji – wentylacji sal operacyjnych w obniżanie ryzyka zakażeń. cz. 2. TCHiK. nr 10/2006. str. 391–396.

[12] KAISER K., WOLSKI A.: Bioaerozol w sali operacyjnej i instalacji klimatyzacyjno – wentylacyjnej. TCHiK. nr 11/2006. str. 431–437.

[13] KAISER K., WOLSKI A.: Hałas i zanieczyszczenia w wentylacji. Wyd. MASTA. Gdańsk 2011.

[14] KAISER K., WOLSKI A.: Klimatyzacja i wentylacja w szpitalach. Teoria i praktyka eksploatacji. Wyd. MASTA. Gdańsk 2007.

[15] KRUCZAK W., BOCHENEK A.: Organizacja i funkcjonowanie kardiochirurgicznej sali operacyjnej. OPM. 12/2012. str. 14–25.

[16] LEJDY B.: Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Wyd. Naukowo-Techniczne. Warszawa 2009.

[17] POROWSKI M., SZCZECHOWIAK E.: Kryteria wyboru układu klimatyzacyjnego dla bloku operacyjnego. Chłodnictwo i Klimatyzacja. nr 11/2003. str.15–19.

[18] RÓŻYCKI A.: Czystość, bezpieczeństwo i ekonomia sal operacyjnych w standardach europejskich. Infrastruktura Techniczna Szpitala. 1/2013. str. 43–50.

[19] SAŁASIŃSKI K.: Bezpieczeństwo elektryczne w zakładach opieki zdrowotnej. Wyd. II. COSTW. Warszawa 2006.

[20] WOLSKI A., KAISER K.: Wpływ zanieczyszczeń mikrobiologicznych powietrza dostarczanego przez systemy klimatyzacji – wentylacji na standard mikrobiologiczny pomieszczeń czystych. Instal. nr 9/2006. Warszawa 2006. str. 58–63.

[21] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą.

[22] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z dnia 15 czerwca 2002 r. z późn. zm.).

[23] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU 1997, Nr 129, poz. 844 z późn. zm.).

[24] Obwieszczenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2003 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU 2003, Nr 169, poz. 1649 i 1650).

[25] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU 2007, Nr 49, poz. 330).

[26] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU 2008, Nr 108, poz. 690).

[27] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 4 sierpnia 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU 20011, Nr 173, poz. 1034).

[28] Guidelines for Safe Work Practices in Human and Animal Medical Diagnostic Laboratories Recommendations of a CDC-convened, Biosafety Blue Ribbon Panel. Morbidity and Mortality Weekly Report. CDC&P. Supplement. Vol. 61. January 6, 2012.

[29] CDC. Guidelines for preventing the transmission of Mycobacterium tuberculosis in health-care settings. 2005. MMWR 2005. 54 (No. RR-17).