10 lipca br. weszła w życie polska ustawa o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych, która wśród szeregu obowiązków operatorów i firm serwisowych, wskazuje zadania związane z odzyskiem czynnika chłodniczego. Fundacja PROZON podpowiada, jak realizować ten obowiązek zgodnie z prawem, ale w łatwy sposób.

Odzysk jest obowiązkiem

Rozporządzenie unijne 517/2014 mówi, że celowe uwalnianie F-gazów do atmosfery jest zakazane. Odzysk czynników chłodniczych jest więc nieuchronną konsekwencją tego zakazu. 

Wedle Rozporządzenia (WE) 846/2006 (będącego podstawą polskiej ustawy) odzysk oznacza zbiórkę i magazynowanie fluorowanych gazów cieplarnianych pochodzących, na przykład, z urządzeń i pojemników. Po stronie operatora urządzeń chłodniczych, klimatyzacyjnych i pomp ciepła leży wprowadzanie w życie uzgodnień dotyczących właściwego odzysku fluorowanych gazów cieplarnianych. Według Art. 48 ustawy, za niezapewnienie dokonania odzysku, grozi administracyjna kara pieniężna od 4000 do 10 000 zł. Nie można też zapominać o opłatach za korzystanie ze środowiska w przypadku emisji syntetycznych czynników chłodniczych (kwoty od 30 do 60 zł/kg).

Artykuł 14 pkt. 3 ustawy wskazuje na obowiązek wpisów w karcie urządzenia zarówno czynnika dodanego i odzyskanego, a informacja ta musi znaleźć się w rocznym sprawozdaniu do wyspecjalizowanej jednostki, o którym mówią Artykuły 39, 40 i 41.

Przy okazji warto nadmienić, że serwisant wykonujący czynności związane z odzyskiem (tak jak i inne czynności instalacyjne), musi nie tylko legitymować się odpowiednim certyfi katem (ta część polskiej ustawy dopiero wejdzie w życie), ale i pracować z wykorzystaniem odpowiedniego wyposażenia technicznego (zgodnie z art. 20 pkt.5 Ustawy), które będzie opisane w przygotowywanym rozporządzeniu.

Słowo o stacjach do odzysku

Na rynku istnieje szereg stacji do odzysku, o różnych wydajnościach i konstrukcjach. Stacje ze sprężarką olejową są trwałe i stosunkowo ciche, ale najczęściej pozwalają na odzysk czynnika tylko w fazie gazowej. Stacje bezolejowe służą do odzysku zarówno gazu, jak i fazy ciekłej czynnika, ale żeby działać długo i bezawaryjnie wymagają większej staranności pracy personelu. Wybór rozwiązania zależy od zakresu prac, jak również od indywidualnych przyzwyczajeń serwisantów. 

Rys. 1. Pozostałości w butli po opróżnieniu z czynnika R-134a pochodzącego z odzysku

Jeśli odzysk, to właściwa butla

Odpad, jaki stanowią odzyskane czynniki chłodnicze, najtaniej można zagospodarować, gdy nadaje się do regeneracji. Należy pamiętać, iż aby czynnik mógł być jej poddany, musi zachować skład zbliżony do oryginalnego. Przykładowo, stopień czystości R134a, przy którym czynnik nadaje się do regeneracji, wynosi 99,5%, zaś czynniki będące mieszaninami nie powinny zawierać obcych domieszek – pozbycie się w ich procesie regeneracji jest praktycznie niemożliwe.

Uzyskanie tak wysokiego stopnia czystości wymaga wysokiej kultury pracy serwisanta i stosowania specjalnych butli, przeznaczonych wyłącznie do odzysku – oczywiście, jedna butla do jednego rodzaju czynnika.

Odzyskany czynnik chłodniczy jest odpadem, zakwalifi kowanym przez Ustawę o odpadach jako niebezpieczny i wymaga specjalnego traktowania. Musi m.in. zostać zmagazynowany w butli ze specjalnym oznakowaniem. Obok oznaczenia informacji o odzyskującej fi rmie i wskazania zawartości, konieczny jest też żółty pas i żółty kołnierz, identyfi kujący butlę zawierającą odpad.

Butla przeznaczona na czynnik odzyskany może być używana wielokrotnie, pod warunkiem skutecznego czyszczenia i próżnowania, które pozwoli na usunięcie z butli oleju, wody, śladów metali i innych zanieczyszczeń w znacznych ilościach znajdujących się w odzyskiwanych czynnikach. W przypadku butli z zaworem jednodrożnym czyszczenie jest bardzo utrudnione.

Odzysk jest… prosty!

Odzysk, choć wymagający, dla doświadczonych serwisantów jest czynnością niemal rutynową, tym bardziej, że od wielu lat pracownicy serwisów chłodniczych mogą liczyć na wsparcie PROZON Fundacji Ochrony Klimatu. Cel Fundacji jest prosty – zapewnić, by odzysk nie był dla serwisanta dużym utrudnieniem. 

Od kilkunastu lat Fundacja wypożycza sprzęt do odzysku, w tym różnorodne typy stacji do odzysku oraz pompy próżniowe. Od 1999 roku wprowadziła na rynek ponad tysiąc stacji do odzysku i nie mniej butli. Ponadto organizuje transport zarówno butli do odzysku, jak i samego odpadu.

Rys 2. Właściwie oznaczona butla do odzysku z zaworem dwudrożnym

Butle najczęściej wynajmowane są w systemie abonamentu rocznego. W takim wariancie firma serwisowa na stałe dysponuje specjalnymi butlami, przez co zawsze jest gotowa do podjęcia się odzysku. Ta metoda pracy dobrze się sprawdza – po rynku krążą setki butli, będących własnością Fundacji. Dodatkowe butle można w każdej chwili otrzymać przesyłką kurierską. 

Od bieżącego roku, po konsultacjach z firmami partnerskimi, do dyspozycji są również niewielkie i poręczne 12,5 litrowe butle – oczywiście z zaworem dwudrożnym.

Wszystkie butle wprowadzane na rynek przez Fundację są właściwie oznaczone. Zawór dwudrożny pozwala na odzysk szybką metodą push-pull, a po opróżnieniu z odpadu – na łatwiejsze i skuteczniejsze wyczyszczenie.

Oprócz wypożyczania odpowiedniego sprzętu, Fundacja zapewnia też bezproblemową logistykę odzyskanego czynnika. Jak zapewne wszyscy serwisanci w Polsce wiedzą, dużym problemem jest magazynowanie butli z odzyskanym czynnikiem – w myśl obowiązującej od 2013 roku znowelizowanej ustawy o odpadach, firmy serwisowe nie mogą tego robić bez specjalnego pozwolenia na zbieranie odpadów niebezpiecznych. Dlatego Fundacja zapewnia prostą i sprawną logistykę napełnionych butli – w ciągu 48h odbiera butlę z czynnikiem z dowolnego miejsca w Polsce. Serwisanci mogą też liczyć na równie sprawne dostarczenie zamówionej w Fundacji pustej butli.

Co po odzyskaniu?

Odzyskany czynnik, zgodnie z ustawą o odpadach, stanowi odpad niebezpieczny i musi zostać poddany zagospodarowaniu. Odpad może zostać zagospodarowany przez ponowne wpuszczenie do instalacji po wstępnym oczyszczeniu tzw. recykling, regenerację do jakości czynnika pierwotnego, bądź termiczne zniszczenie.

Recykling praktycznie zawsze jest obarczony ryzykiem, że czynnik, który ponownie zostanie wpuszczony do instalacji, nie spełni wymogów dotyczących składu i czystości. Niezbędne jest więc sprawdzenie jego składu i jakości przed ponownym użyciem.

Zniszczenie jest natomiast procesem kosztownym, wymaga wysokiej temperatury, której uzyskanie jest zawsze obciążające dla środowiska. 

Regeneracja zwiększa pulę HFC

Regeneracja to przywrócenie odpadom po czynnikach chłodniczych jakości czynników pierwotnych. Uzyskiwany jest podwójny efekt ekologiczny – brak emisji, a gdy czynnik trafi ponownie na rynek zmniejsza zapotrzebowanie na czynniki pierwotne. 

Zwróćmy uwagę, że dobrze przeprowadzony odzysk, umożliwiający ponowne użytkowanie odzyskanych czynników, jest dobrym nawykiem odpowiedzialnego zawodowo serwisanta. Zagospodarowanie czynnika poprzez regenerację jest istotnie tańsze od utylizacji oraz korzystne dla środowiska. Warto pamiętać, że rozporządzenie (WE) 517/2014 wytycza harmonogram ograniczania stosowania czynników syntetycznych. Za 15 lat ma ich być mniej o o 79%! Czynniki pochodzące z regeneracji mogą w istotny sposób zwiększyć dostępną pulę czynników z HFC. Powinniśmy się więc przyzwyczajać do mniejszej dostępności czynników pierwotnych i oprzeć na czynnikach pochodzących z odzysku i regeneracji. To w praktyce oznacza konieczność prawidłowego odzyskiwania czynnika, by mógł on zostać zregenerowany i ponownie zastosowany. 

Profesjonalny odzysk i regeneracja to korzyść dla wszystkich

Pamiętajmy, że czynniki chłodnicze z grupy HFC są gazami cieplarnianymi. Na operatorze i serwisancie spoczywa obowiązek ich odzysku. Odzyskany i zagospodarowany w udokumentowany sposób czynnik chłodniczy zmniejsza opłaty za korzystanie ze środowiska i zwiększa dostępność czynników syntetycznych. Słowa z kampanii prowadzonej przez Fundację z czasów wycofywania związków CFC, tzw. freonów, „Nie uwalniaj demona z lodówki!” są nadal aktualne. Jeśli pozwolimy czynnikowi uciec, powstaje zagrożenie dla środowiska. Uwolniony z instalacji HFC przestaje być „czynnikiem chłodniczym”, a staje się „fluorowanym gazem” powodującym efekt cieplarniany, z którym słusznie walczy świat, a zwłaszcza Unia Europejska.

Krzysztof GRZEGORCZYK
Prezes PROZON
Fundacji Ochrony Klimatu