Jak wcześniej informowaliśmy, od ponad roku w Brukseli trwają prace nad nową legislacją o F-gazach, która będzie dotyczyć wszystkich czynników chłodniczych z grupy HFC. Jeśli więc macie Państwo do czynienia z takimi substancjami jak m.in. R134a, R404A, R407C, R410A, R507 lub R417A, R419A, R422A/D, R424A czy R427A (lista otwarta) – to powinniście przeczytać ten artykuł.

Dlaczego czekają nas kolejne zmiany?

Obecnie obowiązująca w całej Unii legislacja dot. F-gazów została uchwalona w 2006 r. Rok później, tzw. Międzyrządowy Panel ds. Ochrony Klimatu (ang. IPCC) działający w ramach ONZ opublikował alarmujący raport. Bazując na ówczesnych danych naukowych – stwierdzono, że aby zapobiec negatywnym zmianom klimatycznym i aby nie doprowadzić do większego niż o 2˚C wzrostu temperatury na Ziemi, kraje rozwinięte powinny zredukować do 2050 r. emisję gazów cieplarniancych aż o 80÷95% w porównaniu do poziomu emisji generowanych w 1990 r.

Aby osiągnąć ten cel, w marcu 2011 r. Komisja Europejska przyjęła „Plan działania prowadzący do przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 r.”, z angielska w skrócie zwany „Low Carbon Economy Roadmap”. Zaplanowano rozłożoną na wiele lat redukcję emisji gazów cieplarnianych w sześciu grupach sektorowych (zob. wykres na rys. 1., F-gazy włączono w ramach grupy „inne sektory poza CO₂”). Przyjmując jako poziom bazowy dane z 1990 r. wyliczono, że emisje syntetycznych czynników chłodniczych powinny zostać zmniejszone o ok. 72÷73% do 2030 r. i o ok. 70÷80% do 2050 r.

Dotychczasowe rozwiązania prawne nie gwarantują osiągnięcia wyznaczonych, bardzo ambitnych celów ekologicznych, które – zdaniem większości naukowców – są kluczowe dla zachowania życia na naszej planecie. Dlatego zdecydowano się zaostrzyć obowiązującą legislację w zakresie F-gazów poprzez kilka typów „instrumentów”, w większości znanych już z wycofywania z użycia substancji niszczących warstwę ozonową (czyli freonów CFC i HCFC).

Rys. 1: Przebieg ograniczania wewnętrznych emisji gazów cieplarnianych w UE do 80 % (100 % = 1990 r.)
źródło: Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów z 8.3.2011 r.: Plan działania prowadzący do przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 r.

Krótka historia zmian

W listopadzie 2012 r. Komisja Europejska opublikowała projekt nowelizacji Rozporządzenia 842/2006 o F-gazach. Wówczas ten oficjalny dokument został przesłany do konsultacji do Parlamentu Europejskiego oraz do parlamentów wszystkich krajów członkowskich, a poprzez Ministerstwo Środowiska trafił do uzgodnień także z polskimi organizacjami branżowymi. Zgłosiliśmy szereg uwag istotnych z punktu widzenia branży chłodnictwa i klimatyzacji. Wiele z nich zostało przyjętych przez Ministerstwo, co miało później bezpośrednie przełożenie na stanowisko prezentowane przez polską delegację rządową na spotkaniach w ramach Rady Europejskiej, czyli zebraniach przedstawicieli władz poszczególnych krajów członkowskich. W uzgodnieniach w ramach Rady – Polskę skutecznie reprezentowali Pan Prof. Janusz Kozakiewicz z BOWOiK i Pani dr inż. Agnieszka Tomaszewska z Ministerstwa Środowiska.

Procedura legislacyjna w Unii Europejskiej jest na tyle zawiła, że w praktyce w 2013 r. funkcjonowały trzy wersje projektu nowelizacji Rozporządzenia o F-gazach: (I) początkowy dokument przygotowany przez Komisję, (II) wersja zawierająca modyfikacje proponowane przez Radę oraz (III) projekt z poprawkami Parlamentu Europejskiego, który prezentował i forsował najdalej idące i najbardziej restrykcyjne podejście wobec czynników HFC. Różnice były spore. W ostatnim kwartale 2013 r. odbyły się 4 burzliwe spotkania w ramach tzw. „trilogu” między wspomnianymi stronami. Choć zerwanie negocjacji było blisko, to ostatecznie 16 grudnia 2013 r. osiągnięto kompromis. Jego wyniki przedstawiamy w dalszej części artykułu.

HFC – planowane zmiany, zakazy i ograniczenia

Zaznaczam, że dopóki nie zobaczymy nowego prawa opublikowanego w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, to wszystkie poniższe informacje należy traktować jako projekty i plany. Niemniej jednak, z dużą dozą prawdopodobieństwa – nowelizacja Rozporządzenia o F-gazach wejdzie w życie 1 stycznia 2015 r. i będzie zawierać właśnie takie przepisy, jak wyszczególniam poniżej:

1. Cel Rozporządzenia. Celem Rozporządzenia ma być ochrona środowiska poprzez zmniejszenie emisji fluorowanych gazów cieplarnianych. W związku z tym – regulacja określa zasady zapobiegania emisji F-gazów oraz ich stosowania, odzysku i niszczenia. Określa ona także warunki wprowadzania na rynek produktów i sprzętu zawierającego lub uzależnionego od HFC oraz limity ilościowe dla wprowadzania F-gazów do obrotu na terytorium Unii.

2.Ograniczenie emisji. Wprowadzony będzie jednoznaczny zakaz umyślnej emisji HFC.

3. Zmniejszenie podaży HFC. Pomimo prób przyspieszenia wycofywania F-gazów, harmonogram redukcji zużycia HFC został uzgodniony w wersji pierwotnie proponowanej przez Komisję Europejską. Poziomem bazowym jest średnia ilość HFC wprowadzona na rynek europejski w latach 2009-2012. Zmniejszenie dostępności F-gazów będzie realizowane w 6 etapach. Pierwsze cięcie o 7% wobec poziomu bazowego nastąpi już w 2016 r., a – w dużym uproszczeniu można powiedzieć, że – od 2030 r. na rynku unijnym będzie dostępne o 79% mniej czynników HFC niż dziś.

Dla bardziej zainteresowanych, harmonogram redukcji zużycia HFC wobec poziomu bazowego, przedstawia się następująco:

• Etap 0 od 2015 r.: zamrożenie zużycia na poziomie bazowym,
• Etap I od 2016 r.: redukcja o 7% od poziomu bazowego,
• Etap II od 2018 r.: redukcja o 37% od poziomu bazowego,
• Etap III od 2021 r.: redukcja o 55% od poziomu bazowego,
• Etap IV od 2024 r.: redukcja o 69% od poziomu bazowego,
• Etap V od 2027 r.: redukcja o 76% od poziomu bazowego,
• Etap VI od 2030 r.: redukcja o 79% od poziomu bazowego (poziom docelowy).

4. Wycofanie HFC o GWP≥2500. Czynniki HFC o współczynnikach GWP¹ wynoszących 2500 lub więcej zostaną całkowicie wycofane z użycia. Od stycznia 2020 r. zabronione będzie więc stosowanie do serwisu (uzupełniania ubytków) takich czynników jak R404A, R507, czy R23. Niestety zakaz obejmie także kilka spośród popularnych dziś bezpośrednich zamienników za R22 – tj. R419A, R422A, R422D i MO89. Od tego ogólnego zakazu dopuszczono kilka wyjątków:

a. do końca 2029 r. do serwisu istniejących urządzeń będzie można stosować w/w czynniki pochodzące z odzysku poddane regeneracji (lub recyklingowi – w bardziej ograniczonym zakresie); nie jest jednak pewne czy, i w jakich ilościach takie czynniki będą dostępne po regeneracji…;

b. zakaz w ogóle nie będzie mieć zastosowania do:

1. sprzętu wojskowego oraz urządzeń przewidzianych do mrożenia produktów w temperaturach niższych niż -50°C;
2. relatywnie niewielkich urządzeń – o napełnieniu do 40 ton ekwiwalentu CO₂ (czyli zawierających nie więcej niż 10-14 kg w/w czynników, w zależności od rodzaju czynnika – zob. dane w Tabeli 1 poniżej); zakaz ten nie obejmie więc m.in. większości klimatyzatorów typu split, nawet jeśli funkcjonują w oparciu o R404A.

Objaśnienia:
* Wartości graniczne dla ekwiwalentów CO2 podane w kilogramach do trzeciego miejsca po przecinku, tj. z dokładnością do 1 grama.
** GWP dla R437A według karty charakterystyki producenta.

5. Przeglądy szczelności.

a. Progi wyliczane wg ekwiwalentu CO₂. Napełnienie urządzeń czynnikiem chłodniczym w celu określenia wymaganych prawem częstotliwości dokonywania przeglądów szczelności będzie trzeba kalkulować i podawać w tzw. tonach ekwiwalentu dwutlenku węgla (EqCO₂), a nie w kilogramach. Obecnie mamy progi wynoszące 3 kg, 30 kg oraz 300 kg. W przyszłości – analogiczne progi wyrażone w kilogramach będą mieć różne wartości dla różnych czynników. Na przykład proponowany przez Komisję Europejską pierwszy próg na poziomie 5t EqCO₂ oznacza napełnienie 3,49 kg dla czynnika R134a lub 2,81 kg dla R407C i zaledwie 1,27 kg dla R404A. Dla innych czynników – proszę zerknąć na dane zawarte w Tabeli 1.

b. Częstotliwość przeglądów. Częstotliwość wykonywania przeglądów szczelności zależeć będzie od napełnienia urządzenia czynikiem chłodniczym w wartości ekwiwalentu CO₂. Analogicznie jak w dotychczasowej wersji Rozporządzenia, przewidziano trzy progi:

1. urządzenia zawierające czynnik HFC w ilości od 5t EqCO₂ ale nie wicej niż 50t EqCO₂ – będą musiały być poddawane przeglądom nie rzadziej niż co 12 miesięcy;
2. urządzenia zawierające czynnik HFC w ilości od 50t EqCO₂ ale nie wicej niż 500t EqCO₂ – będą podlegać przeglądom nie rzadziej niż co 6 miesięcy;
3. urządzenia zawierające czynnik HFC w ilości równej lub większej niż 500t EqCO₂ – będą musiały być poddawane przeglądom szczelności nie rzadziej niż co 3 miesiące.

Zainstalowanie stałego systemu wykrywania nieszczelności umożliwi dwukrotne wydłużenie maksymalnych odstępów przeprowadzania w/w przeglądów szczelności – odpowiednio do 24, 12 i 6 miesięcy.

c. Wyjątek dla małego sprzętu. W drodze odstępstwa od reguły, do końca 2016 r. urządzenia zawierające mniej niż 3 kg F-gazów nie będą podlegać wspomnianym wyżej wymogom sprawdzania szczelności.

d. Stały system wykrywania wycieków będzie musiał być obowiązkowo zamontowany we wszystkich instalacjach zawierających czynnik chłodniczy w ilości równoważnej 500t EqCO2 lub więcej. Obowiązkiem operatora będzie dopilnowanie, aby sprawność działania tego systemu była weryfikowana co najmniej raz na rok.

6. Dokumentacja urządzenia. Operatorzy urządzeń podlegających obowiązkowym przeglądom szczelności będą zobowiązani do prowadzenia rejestru dla każdego takiego urządzenia. Rejestry będą zawierać m.in. informacje o ilościach czynnika zawartego, dodanego, odzyskanego z tego urządzenia. Jeśli czynnik napełniany do urządzenia będzie recyklingowany lub zregenerowany, to będzie trzeba określić ilość takiego czynnika oraz dane podmiotu, który dokonał recyklingu lub regeneracji. Obowiązkowo trzeba będzie także podać dane (i numer certyfikatu!) firmy instalującej i serwisującej oraz daty i wyniki zrealizowanych przeglądów szczelności. Dokumentacja musi być przechowywana przez okres 5 lat, chyba, że w/w informacje będą zamieszczone w ogólnokrajowej elektronicznej bazie prowadzonej przez stosowne władze.

7. Certyfikaty personalne będą musiały posiadać wszystkie osoby zajmujące się instalowaniem, serwisowaniem, naprawą lub demontażem urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych zawierających F-gazy. Certyfikaty będą także niezbędne do wykonania przeglądu szczelności oraz prowadzenia odzysku HFC.

8. Obrót HFC wyłącznie między podmiotami posiadającymi certyfikaty firmowe. Sprzedaż i zakup czynników HFC do celów instalacyjno- serwisowych będzie mogła odbywać się wyłącznie między podmiotami posiadającymi stosowne certyfikaty F-gazowe. Sprzedawcy F-gazów będą zobowiązani stworzyć bazy i utrzymywać w nich co najmniej przez 5 lat dane o nabywcach F-gazów, łącznie z numerami certyfikatów i danymi o ilościach zakupionych czynników.

9. Weryfikacja certyfikatów. Zlecając prace instalacyjno-serwisowe oraz odzysk czynników, operatorzy będą zobowiązani upewnić się, że zleceniobiorca dysponuje stosownym F-gazowym certyfikatem dla firm oraz zatrudnia osoby posiadające odpowiednie certyfikaty personalne.

10. Chłodnictwo mobilne. Zgodnie z sugestiami organizacji branżowych, nowe Rozporządzenie będzie dotyczyć nie tylko urządzeń stacjonarnych, lecz także chłodnictwa mobilnego – samochodów chłodni i przyczep chłodni. Zdecydowano jednak nie obejmować nowymi przepisami urządzeń chłodniczych zamontowanych w kontenerach.

11. Odzysk czynników może być realizowany wyłącznie przez osoby dysponujące stosownym certyfikatem personalnym. Operatorzy będą mieć obowiązek upewnić się, że odzysk HFC z ich urządzeń prowadzić ma osoba posiadająca takie uprawnienia. Kraje członkowskie powinny „zachęcić” do tworzenia systemów odzysku, recyklingu i regeneracji lub utylizacji F-gazów – bazując na odpowiedzialności producentów tych substancji.

12. Szkolenia nie będą obowiązkowe, natomiast certyfikaty będą wydawane po weryfikacji kompetencji (np. poprzez egzamin). Wcześniej wydane certyfikaty F-gazowe zachowają ważność. Ponadto, państwa członkowskie będą zobowiązane zapewnić dostęp do informacji o technologiach wykorzystujących alternatywne wobec HFC czynniki chłodnicze.

13. Zakazy wprowadzania na rynek. Zabronione będzie wprowadzanie na rynek niektórych typów produktów i sprzętu zawierającego F-gazy. Daty wejścia w życie zakazów są różne dla różnych typów urządzeń i są uzależnione od wartosci współczynnika GWP zawartego w nich czynnika chłodniczego. Planowane ograniczenia podano w Tabeli 2.

Podsumowanie

Warto także zauważyć, że w wyniku zdecydowanego sprzeciwu organizacji branżowych, podczas trialogu przeprowadzonego w Brukseli ostatecznie na razie zrezygnowano z nałożenia podatku na HFC. Wspomnijmy, że zielone frakcje w Parlamencie Europejskim naciskały, aby F-gazy obciążyć opłatą rzędu aż 10 EUR za 1t EqCO₂, czyli np. kwotą 14,3 EUR za 1 kg R134a i 39,2 EUR za każdy kilogram R404A(!). Zastrzeżono jednak, że do połowy 2017 r. Komisja Europejska opublikuje raport oceniający system alokacji na wprowadzanie HFC do obrotu na terytorium Unii. Raport ma także odnieść się do kwestii ewentualnego podatku od HFC, który Bruksela przyjaźnie określa jako „opłata za alokację”.

¹ Symbol GWP oznacza współczynnik globalnego ocieplenia (ang. Global Warming Potential), który dla dwutlenku węgla ma wartość 1 (jeden), a dla fluorowanych gazów cieplarnianych jest często wiele tysięcy razy wyższy. Na przykład R134a ma GWP=1430, czyli emisja 1 kg R134a jest „ekologicznie” równoznaczna z emisją prawie 1,5 tony CO₂ (dokładnie 1430 kg CO₂). Współczynnik GWP dla R404A wynosi 3.922.

Michał DOBRZYŃSKI